ලාංකීය බස් අසංස්කෘතිය

*ජෙමිස් බණ්ඩා ෆේස් බුක් ප්‍රොෆයිලයේ පල කල සටහනකි

දවස් කිහිපයකට කලින් මගේ මිත්‍ර සුජිත් ප්‍රියන්ත පෝස්ට් එකක් දාලා තිබුනා ගුවන් තොටුපල කොටුව ඒසී බස් රථයේ ගමන් කරන හැම මඟියෙක්ගෙන්ම කොළඹින් ගොඩවී කොහෙන් බැස්සත් එකම මුදලක් (රුපියල් එකසිය විස්සක්) අය කරන හැටි සහ කිසිම මඟියෙක්ට ටිකට් පත් නිකුත් නොකරන හැටි ගැන. සුජිත් තවදුරටත් කියල තිබ්බා ඔහු විසින් බසයේ කොන්දොස්තරගෙන් තම ටිකට් පත ඉල්ලද්දි "හැමදාම මෙහෙම තමයි වෙන්නෙ" කියන නිදහසට කාරණය කොන්දොස්තර ඉදිරිපත් කල හැටිත් මුළු සිද්ධිය පුරාවට අනෙක් මඟීන් නිහඬව බලා සිටි හැටිත්. 
 
සුජිත්ගේ පෝස්ටුව කියවද්දි මට මතක් වුනේ දවසක් මම මුහුණ දුන්න ඒ හා සමානම අත්දැකීමක්. ඒත් ගුවන්තොටුපල කොටුව ඒසී බස් එකේමයි. 
 
දවසක් මම කඳානට එන අදහසින් කොටුවෙන් නැග්ගා බස් එකට. බස් එකට නැගලා විනාඩියක් දෙකක් යන්න කලින් තේරුනා නියමිත විදියට බස් එකේ ඒසී එක වැඩ නැති බව. ඒසී එක වැඩ නැති වුනාට නියමිත විදියට ජනෙල් වහලා කර්ට්න් එහෙම දාලා, මොකද එහෙම නැත්නම් මිනිස්සු නග්ගගන්න බෑනෙ ඒසී බස් එකක්ය කියල. නැගලා ටික වෙලාවක් ගියයින් පස්සෙ තමයි තේරෙන්නේ මේක ඒසී නැති ඒසී බස් එකක්ය කියල. 
 
කෝම කෝම හරි දැන් කොටුවෙ ඉඳලා කටුනායකට ගමන පටන් ගත්තා. එන්න එන්නම එකා දෙන්නා ගානෙ බස් එකේ සෙනඟත් වැඩි වෙනවා. බස් එක ඇතුලේ රස්නෙත් සෙනඟ එක්ක එන්න එන්නම වැඩි වෙනවා. වරින් වර බස් එක නවත්තලා කොන්දොස්තර තැන ඒසී එක හදන්න ට්‍රයි කරනවා (ට්‍රයි කරන බව පෙන්නනවා?) 
 
ගමන පටන් අරගෙන විනාඩි විස්සක් විසිපහක් පහු වුනායින් පස්සෙ බස් එක ඇතුලේ මනුස්සයෙක්ට ඉන්න බැරි තරම් රස්නෙයි. ජනෙල් වහල නිසා ඇතුලට කිසිම වාතාශ්‍රයක් එන්නෙ නැහැ. මිනිස්සු ඉහින් කටින් දාඩිය දාගෙන එකිනෙකාගේ මූණ බලාගනිමින් "චික්.. ශිට්" ගගා හිතින් බැණ බැණ ඉන්නවා හැර වෙන මුකුත්ම කරන්නෙ නෑ. ඉවසලා ඉවසලා බැරිම තැන මම ඉඳගෙන හිටිය පිටිපස්සෙම සීට් එකෙන් නැගිටලා ගියා කොන්දොස්තර තැන ගාවට. 
 
"මේ.. මහත්මයා.. බස් එකේ ඒසී එක වැඩ නෑනෙ. මාර දාඩියක්නෙ දාන්නෙ" 
 
"ඔව් ඒසී එකේ පොඩි කේස් එකක්. මම දැන් දෙතුන් පාරක්ම බැලුවා හදන්න" 
 
"ඒක අදාල නෑනෙ මහත්මයො.. ඕගොල්ලො සල්ලි ගන්නවනෙ ඒසී එකටත් එක්ක. ඒසී එක වැඩ නැත්නම් සාමාන්‍ය ගාන ගන්න ඕන ඩබල් ගන්නෙ නැතුව. මෙතන වෙලා තියෙන්නෙ ඩබල් ගෙවලා නෝමල් බස් එකකටත් වඩා අමාරුවෙන් යන්න වෙලා තියෙන එක" 
 
"හෝව් හෝව්.. බස් එක නවත්තන්න.. නවත්තන්න" 
 
ඩ්‍රයිවර් විසින් බසය නවත්වයි. 
 
"දැන් මේක හදන්න බැයි නම් මම මොකක්ද කරන්න ඕනෙ?" 
 
"හදන්න බැයි නම් මට මගේ සල්ලි දෙන්න ආපහු. මුළු ගානම ඕන. මගින් බහින්න නෙමේනෙ මම නැග්ගේ" 
 
"හරි දැන් ඔයාට සල්ලිද ලොකු?... ආ මෙන්න.. සල්ලි තමා ලොකු !" 
 
 මම ඒකට උත්තරයක් නොදී මම මුලින් ගෙව්ව මුලු මුදලත් අරගෙන බස් එකෙන් බැස්සා. ඔතන කාරණා දෙකක් තියෙනවා. 
 
පළවෙනි එක තමා කට උත්තර නැති වුන කොන්දොස්තර මට කිව්ව් කතාව 
 
 "සල්ලි තමයි ලොකු නේද?" 
 
ඇයි යකෝ මම හම්බ කරපු සල්ලි මට ලොකුයි තමා. යම් කෙනෙක්ට තමා යම් සේවයක් බලාපොරොත්තුවෙන් මුදලක් ගෙවද්දි ඒ සේවය උපරිමයට අපේක්ෂා කරන එකත් තමා හම්බ කරපු අන්තිම රුපියලේ අයිතිය දක්වා සටන් කිරීමත් පාරිබෝගිකයෙක් සහ පුරවැසියෙක් විදියට ඕනම කෙනෙක්ට තියෙන අයිතියක්. එහෙම කරන එක අයිතියකටත් වඩා වගකීමක්. 
 
ඔය කොන්දොස්තර කියපු "සල්ලි තමා ලොකු?" කියන කතාවට තියෙන්නෙ ආගමික පසුබිමක්. සල්ලි කියන දේට සෘණාත්මක වටිනාකමක් දීලා තියෙන, සල්ලි හම්බකරන එක නරක දෙයක් කියල කියවෙන, සල්ලි දිහා සරපයෙක් හා සමාන විදියට බලන්න පුරුදුකරන ආගමික පසුබිමකින් එන මිනිස්සු තමයි ඉතුරු රුපියල ඉල්ලුවත් "සල්ලිද ලොකු" වගේ කතා කියන්නෙ. ඇයි ඉතින් සල්ලි කියන්නෙ මාරම නරක කළු රාක්ෂයෙක් නෙ. 
 
තමාගේ වුනත් සල්ලි ඉල්ලන එකා නරක මිනිහා, අනුන්ගේ වුනත් සල්ලි පූජා කරන එකා හොඳ මිනිහා. 
 
ඒක තමයි පළවෙනි කාරණය. 
 
දෙවනි කාරණය තමා මගේ සිද්දියේදි වගේම සුජිත්ගේ සිද්දියේදිත් බස් එකේ හිටිය අනිත් මිනිස්සුන්ගේ හැසිරීම. තමන් අසාධාරණයට පත් වුන අවස්ථාවන් වලදී ඇටිකෙහෙල් කෑ රිලව් වගේ බකන් නිලාගෙන ඉඳීම. ඕකට හේතුව සරලවම කියනවා නම්, අපේ මිනිස්සු යම් පද්ධතියක ඉන්න අධිකාරිබලය හිමි තැනැත්තා කෙරෙහි ඉබේම දක්වන යටහත්පහත් බව. 
 
බස් එකට නැග්ගම කොන්දොස්තරට බයයි, ඉස්පිරිතාලෙට ගියාම ඇටෙන්ඩන්ට්.. නර්ස්ගේ ඉඳලා දොස්තර දක්වාම බයයි, ප්‍රාදේශීය සභාවට ගියාම එතන ඉන්න කැෂියර්ට බයයි, තමා ඡන්දෙ දීලා පත් කරන දේශපාලකයට බයයි.. 
 
ඒ කියන්නෙ සිස්ටම් එකක 'පොර' වෙලා ඉන්න එකා ඉස්සරහ නැට්ට පුකේ ගහගෙන ඔලුව පාත් කරගෙන ඉඳල ගෙදර ඇවිත් වටේ ඉන්න අය එක්ක ඌට බනිනවායින් එහාට දෙයක් කරන්න දැනුමක්වත්, උවමනාවක්වත් පෞරෂයක්වත් අපේ සමාජයෙන් බිහිවන මනුස්සයෙක්ට නැහැ. 
 
මේකට මූලිකම හේතුවක් තමා මේ ප්‍රොෆයිලය හරහා කාලයක් තිස්සේ කියන,මේ මිනිස්සුන්ව කුඩා දරුවන් කාලේ වේවැල මඟිල් පාලනය කිරීම. දෙමව්පියන් සහ ගුරුවරුන් කියන අධිකාරි බලයන් ඉස්සරහා දෙකට නැමිලා අවනත වෙන විදියේ ළමා පරපුරකින් බිහි වෙන්නේ බස් එකේ කොන්දොස්තරගෙන් ටිකට් එක ඉල්ලන්න තරම් කොන්ද පණ නැති නිවටයන් පිරිසක් තමා. 
 
කොන්ද පණ තියෙන මිනිස්සු එකතු වෙලා ප්‍රශ්න කලා නම් බස් අස්සෙ තියෙන කුජීත වෙච්ච 'බස් සංස්කෘතිය' ඉතාම ලේසියෙන් වෙනස් කරන්න පුළුවන්. ටිකට් එක ගන්න එකේ ඉඳන්, ඒසී එක වැඩ කරන එකේ ඉඳන්, හරියට ඉතුරු සල්ලි දෙන එකේ ඉඳන්, මනුස්සයෙක්ට දරන්න බැරි තරමට කන පැලෙන්න සිංදු දාන එකේ ඉඳන්, මඟීන්ට කතා කරන විදිය දක්වා දැනට පවතින ගඳගහන සංස්කෘතිය වෙනස් කරන්න පුළුවන් හැම බස් රථයකටම ප්‍රශ්න කරන මඟීන් දෙන්නෙකුයි, ඔහු වටා එක් වෙන සමූහයකුයි (තවත් තුන් හතර දෙනෙකුයි) ඉන්නව නම්. 
 
මිනිස්සු ප්‍රශ්න කලා නම් ඕකුන් ඔය විදියට නටන්නේ නෑ. කොහෙද ඉතින්, අපේ මිනිස්සුන්ගේ කොඳු නාරටි ටික දෙමව්පියොයි, ගුරුවරුයි එකතු වෙලා කඩලා මුංව නිවටයෝ කරලනේ සමාජයට දාන්නේ. 
 
ඉතින් කොහෙද ගොඩ ඒමක්?